بررسی عوامل موثر بر طراحی پلان‌ انعطاف‌پذیر در خانه‌های ایرانی دوره قاجار نمونه مورد بررسی: خانه‎های کاشان در اواخر دوران قاجار

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه تربیت مدرس

2 استاد گروه معماری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 مدرس دانشگاه شریعتی

چکیده

انعطاف‌پذیری یکی از مفاهیم مطرح در معماری ایرانی-اسلامی است و توجه به آن به ویژه در مسکن، به دلیل نیازهای متغیر افراد ساکن، همواره جزو نقاط قوّت طراحی محسوب می‌شود. این مقاله با هدف شناسایی ویژگی‌های انعطاف‌پذیری در طراحی پلان خانه‌های کاشان در اواخر دوران قاجاریه تدوین شده است. سؤال اصلی پژوهش آن است که انعطاف‌پذیری در معماری سنّتی ایران متاثّر از چه مشخصه‌هایی بوده‌است؟ و اصول مطرح شده امروزی برای انعطاف‌پذیر نمودن فضاها و راهکارهای پیشنهادی تا چه حد در فضاهای معماری گذشته‌ی ایران نمود داشته‌اند؟ برای دستیابی به پاسخ این پرسش‌ها در مقاله‌ی توصیفی-تحلیلی پیش‌رو، از روش موردپژوهی و برای تحلیل متغیرها از تکنیک همبستگی با استفاده از نرم‎افزار SPSS استفاده گردید. همچنین برای گردآوری اطلاعات، از روش کتابخانه‎ای و میدانی بهره گرفته شده‌است. نمونه‌ی مورد بررسی در این پژوهش ده خانه سنّتی کاشان در اواخر دوران قاجار می‎باشد؛ آثاری که از لحاظ کیفیّت طراحی در گروه آثار قابل توجه در معماری گذشته قرارداشته باشند و مفهوم انعطاف‌پذیری نیز در آن‌ها قابل تامّل ‌باشند. به این نکته نیز بایستی اشاره کرد که در مفهوم انعطاف پذیری یک فضای معماری عوامل مستقیم و غیر مستقیم بسیاری دخیل هستند که بررسی تمام عوامل نیاز به مطالعات تکمیلی گسترده‌ای دارد، به همین منظور در بررسی پیش رو برای محدود کردن متغیّرهای گسترده و رسیدن به نتیجه‌ی قابل حصول تنها به بررسی عوامل موثر بر انعطاف‌پذیری در بخش طراحی پلان پرداخته شده است سپس با بررسی تعدادی از فضاهای کالبدی در نمونه‎های مورد نظر در مجموع 66 فضا، مورد بررسی قرار گرفتند. در نتایج حاصل از بررسی شاخصه‎های انعطاف‎پذیری در پلان خانه‌های مورد پژوهش، رابطه‌ی همبستگی میان 7 عامل از 11 عامل مورد بررسی و انعطاف‎پذیری قابل مشاهده است. در این میان " قابلیّت توسعه، امکان تغییر در چیدمان فضایی، یکپارچگی فضا، چند عملکردی بودن فضا و امتداد درون و بیرون" در میان متغیرهای کیفی و" تعداد دسترسی‌ها و تعداد جداره‌های متحرک" در میان متغیرهای کمّی از مهمترین پارامترهای تاثیرگذار شناسایی شده‎اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recognition Factors Affecting Flexibility Residential Spaces in Iranian Architecture at Qajar Era

نویسندگان [English]

  • Marzieh Nazari 1
  • Mohamad Reza Bemanian 2
  • Mojtaba Hosseinzadeh 3
1
2 .
3
چکیده [English]

Flexibility is one of most important factors in Islamic-Iranian Architecture.  It sound in past Iranian architecture flexibility was happened and it was one of matters that help residential space with life style be in harmony. Suggestion of this point always is good idea in residential spaces. And this matter due to space be comfortable for need as its settlement, as the matter of fact flexibility for reason of. One important aspects in designing flexible residential space to predict needs and necessities of settlements lives. This subject is the key of continue life in same space as long period of time.  We propose in this paper that residential spaces in past of Iranian architecture was flexible as long time before life style of people was changed and they were be coincident what users wants.  For example family that inhabit along year can move in their house and find best place for Settlement. Also, in same space they do all kind of work and space can afford supported their needs and enough spaces for their activities. This paper at first step we find some factors that today is recognized as items that help space be flexible, so after extraction these items to find reason of flexibility in past of Iranian architecture supposed. Then for evaluation truly 10 sample of residential spaces in earlier Qajar era in Kashan-Iran was elected and assessment some items that can category in this field. Main question is what is the effective factors in flexibility in Qajar ear and Kashan housing? For find answer with describe and logical methods and usage of correlation and assessment of 66 space in 10 house in Kashan in SPSS software. Finally find that relationship between flexibility and analyzed items was category in 7 groups: 1-Development, 2-Changes in the spatial arrangement, 3-IntegrationsSpace, 4-Multifunction Space, 5-Multiplicity access، 6-Continues indoor and outdoor and 7-Movable walls.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Flexibility
  • Residential Spaces
  • Iranian Traditional Architecture
  • Kashan’s Houses
افهمی، رضا و مصطفی علیزاده. 1391. زیبایی شناسی فضاهای انعطاف پذیر، نشریه کتاب ماه هنر، شماره 173، بهمن 1391، تهران.
پیرنیا، محمد. 1380. سبک شناسی معماری ایران، نشر پژوهنده و نشر معمار، تهران
حاجی کاظمی، کامبیز و دیگران. 1375. گنجنامه (فرهنگ آثار معماری اسلامی ایران)-خانه‌های کاشان، دانشگاه شهید بهشتی، تهران.
حقی، فاطمه، و کتایون تقی زاده. 1390. چندعملکردی بودن فضاهای آموزشی با رویکرد سازه انعطاف پذیر، دومین کنفرانس بین المللی معماری و سازه، تهران، دانشگاه تهران، قطب علمی فناوری معماری پردیس هنرهای زیبا، دسترسی از:http://www.civilica.com/Paper-NCSA02-NCSA02_035.html
دبستانی رفسنجانی، اکبر. 1389. جایگاه مبلمان در معماری تطبیق‎پذیر، ;کنفرانس Deco 2010، دسترسی از:http://www.deco2010.com/fa/index.php?option=com_content&view=article&id=159&Itemid=332
زندیه،مهدی، سید رحمان اقبالی و پدرام حصاری. 1390. روش های طراحی مسکن انعطاف پذیر، نشریه نقش جهان؛ مطالعات نظری و فناوری‌های نوین معماری و شهرسازی، دوره اول، شماره 1، پائیز و زمستان1390، دانشگاه تربیت مدرس.
علی الحسابی، مهران و فرناز برهانی داریان. 1385. مسکن انعطاف پذیر، نشریه مسکن و انقلاب، شماره 117، نمایه دفتر پژوهش‎های اسلام آستان قدس رضوی.
عینی‌فر، علیرضا. 1382. الگویی برای تحلیل انعطاف پذیری در مسکن سنتی ایران، نشریه هنرهای زیبا، شماره 13، تهران.
غروی الخوانساری، مریم 1388، انعطاف‌پذیری اثر معماری: ریشه‎ها و آسیب‌ها در دوران معاصر، نشریه هنرهای زیبا، معماری و شهرسازی، شماره40، زمستان 1388، صص 81-90
محمودی، محمدمهدی. 1384. طراحی فضاهای آموزشی با استفاده از فرم های انعطاف پذیر، سازمان نوسازی، توسعه و تجهیز مدارس کشور، تهران.
مردمی، کریم و مهسا دلشاد 1389، محیط یادگیری انعطاف پذیر، جهان کودک تجربه پذیر، سیستم آموزشی تغییرپذیر، نشریه علمی-پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره1، پاییز1389، تهران.
مهدوی نژاد، محمدجواد، امیر فرج اللهی راد، و علی کرم، 1390، معماری انعطاف‎پذیر، رویکردی به همسازی معماری و سازه، دومین کنفرانس بین المللی معماری و سازه، تهران، دانشگاه تهران، قطب علمی فناوری معماری پردیس هنرهای زیبا، دسترسی از:
http://www.civilica.com/Paper-NCSA02-NCSA02_054.html
 Altaş، Nur Esin، & Özsoy، Ahsen. 1998. Spatial adaptability and flexibility as parameters of user satisfaction for quality housing. Building and environment، 33(5) 315-323.
http://www.kashanica.comبنیاد فرهنگ کاشان-تاریخ مراجعه 10/3/92-