تأملی بر مفهوم «کیفیت» در معماری

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسنده

استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه بین‌المللی امام خمینی(ره)، قزوین، ایران.

چکیده

امروزه بسیار دربارة کیفیت محیط و فضا و نظایر آن سخن به میان می‌آید؛ تا جایی که به عنوان یک مطالبة جدّی، از مهم‌ترین دغدغه‌های کنونی رشتة معماری به شمار می‌رود. در این میان می‌بایست به دنبال سازوکاری بود که ما را به مفهومی جامع از مفهوم کیفیت در معماری در ابعاد مختلف برساند.
لذا مقالة حاضر در صدد آن است که با هدف رسیدن به فهم مشترک و جامع از این مفهوم، تأمل بر این امر خطیر را در دستور کار خویش قرار داده و تلاش نماید به "مسئلة کیفیت در معماری" بپردازد. در این راستا ابتدا با تعریف واژة «کیفیت»، معنای آن از دیدگاه اندیشمندان مورد بررسی قرار گرفته و سپس با برشمردن ابعاد مختلف آن در قالب وجوه و مراتب کیفیت، به مرور برخی تلقّیات رایج از این مفهوم بطور اخص در معماری، پرداخته شده است.
از نقطه نظر این مقاله، می‎توان مفهوم متداول «کیفیت» در معماری را در سه دستة "کیفیت ساختاری و عملکردی"، "کیفیت محیطی و فضایی" و نیز سطحی موسوم به "کیفیت بی‎نام" در ادبیات موضوع مشاهده کرد که در یک جمع‎بندی معماری در چهار ساحت به جستجوی کیفیت خواهد پرداخت: معماری به دنبال ایجاد کیفیت کالبدی، معماری در پی احراز کیفیت محیطی، معماری در اندیشة ارتقای کیفیت فضایی و معماری در خدمت اعتلای کیفیت معنایی.
در پایان به نظر می‌رسد تنها راه‌حل این باشد که از آنجایی که معماری در ارتباط با انسان تعریف شود و در معماری که از طریق توجه به زندگی انسان و مناسبات آن بیشتر متکی بر علوم‌انسانی است، مرجع کیفیت، همان کیفیت زندگی انسان از طریق شایستگی‌هایی خواهد بود که بر آن مترتّب است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Reflection on the Definition of Quality in Architecture

نویسنده [English]

  • Reza Sameh
Assistant professor
چکیده [English]

امروزه بسیار دربارة کیفیت محیط و فضا و نظایر آن سخن به میان می‌آید؛ تا جایی که به عنوان یک مطالبة جدّی، از مهم‌ترین دغدغه‌های کنونی رشتة معماری به شمار می‌رود. در این میان می‌بایست به دنبال سازوکاری بود که ما را به مفهومی جامع از مفهوم کیفیت در معماری در ابعاد مختلف برساند.
لذا مقالة حاضر در صدد آن است که با هدف رسیدن به فهم مشترک و جامع از این مفهوم، تأمل بر این امر خطیر را در دستور کار خویش قرار داده و تلاش نماید به "مسئلة کیفیت در معماری" بپردازد. در این راستا ابتدا با تعریف واژة «کیفیت»، معنای آن از دیدگاه اندیشمندان مورد بررسی قرار گرفته و سپس با برشمردن ابعاد مختلف آن در قالب وجوه و مراتب کیفیت، به مرور برخی تلقّیات رایج از این مفهوم بطور اخص در معماری، پرداخته شده است.
از نقطه نظر این مقاله، می‎توان مفهوم متداول «کیفیت» در معماری را در سه دستة "کیفیت ساختاری و عملکردی"، "کیفیت محیطی و فضایی" و نیز سطحی موسوم به "کیفیت بی‎نام" در ادبیات موضوع مشاهده کرد که در یک جمع‎بندی معماری در چهار ساحت به جستجوی کیفیت خواهد پرداخت: معماری به دنبال ایجاد کیفیت کالبدی، معماری در پی احراز کیفیت محیطی، معماری در اندیشة ارتقای کیفیت فضایی و معماری در خدمت اعتلای کیفیت معنایی.
در پایان به نظر می‌رسد تنها راه‌حل این باشد که از آنجایی که معماری در ارتباط با انسان تعریف شود و در معماری که از طریق توجه به زندگی انسان و مناسبات آن بیشتر متکی بر علوم‌انسانی است، مرجع کیفیت، همان کیفیت زندگی انسان از طریق شایستگی‌هایی خواهد بود که بر آن مترتّب است.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Quality
  • Architecture
  • Quality of Architecture
  • Architectural Quality
  • Qualitative
ارسطو (1385) مابعدالطبیعه (متافیزیک)، ترجمة محمدحسن لطفی، تهران: انتشارات طرح نو.
الکساندر، کریستوفر (1381) معماری و راز جاودانگی، ترجمة مهرداد قیومی‌بیدهندی، تهران: انتشارات دانشگاه شهیدبهشتی.
پاکزاد، جهانشاه (1381) "کیفیت فضا"، مقاله در فصلنامة آبادی، شمارة 2، تهران: مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری وزارت مسکن و شهرسازی.
حجت، مهدی (1377) "ادراک فضا"، مقاله در نشریة رواق، شمارة 1.
حجت، مهدی (1381) "مقدمه بر کتاب معماری و راز جاودانگی"، تهران: انتشارات دانشگاه شهیدبهشتی.
خوانساری، محمد (1388) منطق صوری، تهران: انتشارات آگاه.
دادبه، اصغر (1375) کلیات فلسفه، تهران: انتشارات دانشگاه پیام‌نور.
دانشگرمقدّم، گلرخ و مرمر اسلامپور (1391) "تحلیل نظریه قابلیت محیط از دیدگاه گیبسون و بازخورد آن در مطالعات انسان و محیط انسان‌ساخت"، مقاله در فصلنامة آرمان‌شهر، شمارة 9، تهران: شرکت مهندسین مشاور آرمان‌شهر.
دهخدا، علی‌اکبر (1377) لغت‌نامه دهخدا، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
راپاپورت، آموس (1391) فرهنگ، معماری و طراحی، ترجمة ماریا برزگر و مجید یوسف‌نیاپاشا، ساری: انتشارات شلفین.
ریخته‌گران، محمدرضا (1378) "هایدگر و تلقّی هندویی از مکان"، مقاله در فصلنامة رواق، شمارة 3، تهران: سازمان فرهنگی سیاحتی کوثر.
زوی، برونو (1388) چگونه به معماری بنگریم؟، ترجمة فریده گرمان، تهران: انتشارات شهیدی.
سادوک، ویرجینیا و دیگران (1382) خلاصة روانشناسی، ترجمة نصرت‌اله پورافکاری، تهران انتشارات شهرآب.
سامه، رضا (1385) زبان الگو، سرمشق طراحی، پایان‌نامة کارشناسی ارشد معماری، تهران: دانشگاه تهران.
شریعتمداری، علی (1373) فلسفه، تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
شیخ‌الاسلامی، صلاح‌الدین (1385) نگرش سیستمی به کیفیت، تهران: مرکز آموزش و تحقیقات صنعتی ایران.
عمید، حسن (1363) فرهنگ فارسی عمید، تهران: انتشارات امیرکبیر.
غریب‌پور، افرا (1388) عملکرد و معماری: بازاندیشی مفهوم عملکرد معماری، رسالة دکتری، تهران: دانشگاه تهران.
کاپلستون، فردریک‌چارلز (1388) تاریخ فلسفه: فیلسوفان انگلیسی از هابز تا هیوم، ترجمة امیرجلال‌الدین اعلم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
گلکار، کورش (1380) "مؤلفه‌های سازندة کیفیت طراحی شهری"، مقاله در نشریة صفّه، شمارة 32، تهران: دانشگاه شهیدبهشتی.
گلکار، کورش (1386) "مفهوم کیفیت سرزندگی در طراحی شهری"، مقاله در نشریة صفّه، شمارة 44، تهران: دانشگاه شهیدبهشتی.
گلکار، کورش (1390) آفرینش مکان پایدار، تهران: انتشارات دانشگاه شهیدبهشتی.
لنگ، جان (1386) طراحی شهری، گونه‌شناسی رویه‌ها و طرح‌ها، ترجمة سیدحسین بحرینی، تهران: دانشگاه تهران.
لینچ، کوین (1374) سیمای شهر، ترجمة منوچهر مزینی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
مصباح‌یزدی، محمدتقی (1378) آموزش فلسفه، تهران: انتشارات امیرکبیر.
معین، محمد (1386) فرهنگ معین، تهران: انتشارات امیرکبیر.
معینی، مهدیه و سیدغلامرضا اسلامی (1391) "‌‌رویکردی تحلیلی به کیفیت محیط مسکونی معاصر"، مقاله در نشریة هویت شهر، شمارة 10، تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
ملاصدرا، صدرالدین‌محمد‌شیرازی (1410ق) الحکمه‌المتعالیّه فی الاسفارالعقلیه‌الاربعه، بیروت: دارالاحیاء التراث‌العربی.
ملاصدرا، صدرالدین‌محمد‌شیرازی (1390) حکمت متعالیه در اسفاراربعه، ترجمة محمد خواجوی، تهران: انتشارات مولی.
ملاصدرا، صدرالدین‌محمد‌شیرازی (1391) الشواهدالربوبیه، ترجمة جواد مصلح، تهران: انتشارات سروش.
مونتگومری، داگلاس‌سی (1380) کنترل کیفیت، ترجمة کاظم نقندریان، تهران: انتشارات دانشگاه علم و صنعت.
نقیب‌زاده، میرعبدالحسین (1367) فلسفة کانت، تهران: انتشارات آگاه.
نقی‌زاده، محمد و بهناز امین‌زاده (1382) "مفهوم و مراتب فضای کیفی"، مقاله در فصلنامة خیال، تهران: فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی ایران.
نوربرگ‌شولتز، کریستیان (1382) معماری: معنا و مکان، ترجمة ویدا نوروز برازجانی، تهران: انتشارات جان‌جهان.
نوربرگ‌شولتز، کریستیان (1389) معنا در معماری غرب، ترجمة مهرداد قیومی‌بیدهندی، تهران: انتشارات فرهنگستان هنر، مؤسسة تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
وال، ژان (1380) بحث در ما بعد الطبیعه، ترجمة یحیى مهدوى، تهران: انتشارات خوارزمی.
وورت، دی. ج. ام. ون‌در و ون وگان (1392) معماری کیفیت‌گرا: درآمدی بر برنامه‌ریزی و طراحی و ارزیابی کیفیت عملکردی، ترجمة مهیار باستانی، مشهد: کتابکدة کسری.
هاملین، دیوید (1374) تاریخ معرفت‌شناسی، ترجمة شاپور اعتماد، تهران: پژوهشگاه علوم‌انسانی و مطالعات فرهنگی.
Alexander, Christopher (1979) The Timeless Way of Building, New York: Oxford University Press.
Alexander, Christopher (2002) The Nature of Order: The Phenomenon of Life, Book 1, Center for Environmental Structure.
Appleyard, D. (1979) Planning the Pluralistic City, Cambridge Mass: MIT Press.
Aristotle (1955) The Ethics of Aristotle: The Nicomachean Ethics Translated, Translated by J. A. K. Jackson, London: Penguin Books.
Beckford, J. (2002) Quality: A Critical Introduction, London, New York, Routledge.
Billings, K. (1993) Quality in Design, University of Sydney.
Carmona, Matthew & Louie Sieh (2004) Measuring Quality in Planning, London & New York: Spon press.
Crosby, P. B. (1979) Quality is Free, New York: McGraw-Hill.
Cuff, Dana (1991) Architecture: The Story of Practice, Cambridge, Mass.: MIT Press.
Dijkstra, Tjeerd (2001) "Architectonic Quality", in Policy Note Prepared by the Government Architect, The Hague.
Dutoit, Allison, Juliet Odgers & Adam Sharr (2010) Quality out of Control: Standards for Measuring Architecture, London & New York: Routledge, Taylor & Francis Group.
Garvin, D. (1987) “Competing on the Eight Dimensions of Quality”, in Harvard Business Review, November-December.
Heft, H. (2001) Ecological Psychology in Context, USA: Lawrence Erlbaum Associate.
Hofstede, G. (1980) Culture’s Consequences: Cross-Cultural Research & Methodology Series, Bevely Hill, CA: Sage Publication.
Johnson, Paul Alan (1994) The Theory of Architecture: Concepts, Themes & Practices, New York: Van Nostrand Reinhold.
Juran, J. M. (1989) Juran on Leadership for Quality, New York: Free Press.
Montgomery, D. C. (2005) Introduction to Statistical Quality Control, John Wiley & Sons Inc.
Mugerauer, Robert (1995) Interpreting Environments: Tradition, Deconstruction, Hermeneutics, University of Texas Press.
Plunz, Richard (1982) Design and the Public Good, Cambridge, Mass.: MIT Press.
Preiser, Wolfgang F. E. (1973) Environmental Design Research, Stroudsburg: Dowden, Hutchinson & Ross.
Preiser, Wolfgang F. E. (1985) Programming the Built Environment, New York: Van Nostrand Reinhold.
Preiser, Wolfgang F. E. (1989) Building Evaluation, New York: Plenum Press.
Preiser, Wolfgang F. E., Harvey Z. Rabinowitz & Edward T. White (1988) Post Occupancy Evaluation, New York: Van Nostrand Reinhold.
Preiser, Wolfgang F. E., Jacqueline C. Vischer & Edward T. White (1991) Design Intervention: Toward a More Human Architecture, New York: Van Nostrand Reinhold.
Rossi, A. (1982) Architecture of the City, Cambridge Mass: MIT Press.
Simpson. J. A. & E. S. C. Weiner (1989) The Oxford English Dictionary, Vol. I, Oxford: Claren Don Press.
Sharr, Adam (2010) “Leslie Martin & the Science of Architectural Form”, in Quality out of Control, London & New York: Routledge, Taylor & Francis Group.
Smith, Huston (1989) Beyond the Post-Modern Mind, Wheaton III.: Theosophical Publishing House.
Voordt, D. J. M. van der & Herman B. R. van Wegen (2005) Architecture in Use, Oxford: Elsevier, Architectural Press.
Zevi, Bruno (1957) Architecture as Space: How to Look at Architecture, New York: Horizon Press.