نقش محیط و فرهنگ در شکل گیری آرامگاه های دوره اسلامی در حاشیه جنوبی دریای خزر*

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری معماری، گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 دانشیار، گروه معماری، واحد تهران مرکزی، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

3 استاد، گروه معماری، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

4 استاد، گروه ادبیات نمایشی، دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

چکیده

یکی از بناهای آیینی و متبرکه در دوران اسلامی ایران آرامگاه افراد دارای کرامات الهی است که به دلیل قداست بعد از مساجد از اهمیت ویژه ای نزد مردم برخوردارند. حال آن که در حاشیه جنوبی دریای خزر به دلایل تاریخی ، جغرافیایی و فرهنگی تعداد این بناها بیشتر از سایر نقاط ایران است. بنابراین هدف از این پژوهش ابتدا شناخت ویژگی های معماری این گونه بناها و سپس مشخص کردن تفاوت و تشابهات آنها با در نظر گرفتن نقش محیط و فرهنگ در این خطّه است بنابراین پرسش این تحقیق به این صورت است که معماری آرامگاه های دوران اسلامی در حاشیه جنوبی دریای خزر دارای چه ویژگی هایی است و محیط و فرهنگ چه نقشی در شکل گیری آنها دارد ؟ در این پژوهش از روش تحقیق توصیفی-تحلیلی استفاده شده است . نمونه ها 127 مورد بوده که از بین آنها 16 مورد که نمایانگر نمونه های متداول است انتخاب گشته تا به توان ویژگی آنها را به جامعه آماری نسبت داد. این نمونه ها از نظر محوطه ، پلان و فضا ، کالبد و شکل بیرونی به همراه تزیینات ، مصالح و روش ساخت به روش مقایسه تطبیقی بررسی شده اند. نتیجه پژوهش نشان می دهد ، با اینکه استان های گیلان و مازندران در یک خطه قرار دارند اما با توجه به رواج بقاع نیمه بسته با دیوار مشبک چوبی و بقاع نیمه باز یا فاقد دیوار به دلیل باورهای مذهبی ، معیشت شیبانی و اقلیم در غرب گیلان ، بقاع ایوان دار با اتاق تدفین بسته در شهرهای نزدیک به شرق در غرب گیلان مانند شهر های رشت ، لشت نشاء و فومن و در شهرهای شرقی گیلان به دلیل آداب مذهبی و شرایط اقلیمی ، وجود بقاع چهار و هشت ضلعی گنبدی در بخش کوهستان جنوب غربی و شرقی گیلان یعنی بخش های رودبار ، عمارلو و دیلمان به دلیل شرایط جغرافیایی و همجواری با مناطق دیگر همانند قزوین و زنجان ، رواج آرامگاه های برجی در مازندران به دلیل عرف و باورهای مردم همچنین شرایط اقلیمی که البته در بخش غربی و شرقی این استان نیز تفاوت هایی وجود دارد ، همچنین نمونه های ایوان دار دوره قاجار در غرب و شرق مازندران ؛ معماری آرامگاه های دوره اسلامی در مناطق مختلف این دو استان تحت تاثیر عوامل محیطی مثل اقلیم و موقعیت جغرافیایی وعوامل فرهنگی همانند باورها و آداب مذهبی و عرف جامعه متفاوت هستند.

* این مقاله برگرفته از رساله دکتری معماری آقای علی رحمتی زاده با عنوان نقش محیط و فرهنگ در شکل گیری بناهای آیینی و متبرکه در حاشیه دریای خزر با راهنمایی آقای دکتر حسین سلطان زاده و مشاوره آقایان دکتر ایرج اعتصام و دکتر سید مصطفی مختاباد امرئی در دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات نگارش شده است.

چکیده تصویری

نقش محیط و فرهنگ در شکل گیری آرامگاه های دوره اسلامی در حاشیه جنوبی دریای خزر*

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The role of environment and culture in the formation of Islamic tombs in the southern margin of the Caspian Sea

نویسندگان [English]

  • Ali Rahmatizadeh 1
  • Hossein Soltanzadeh 2
  • Iraj Etesam 3
  • Seyyed Mostafi Maktabad Amyat 4
1 Ph.D. Candidate, Department of Architecture, Science And Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Associate Professor, Department of Architecture, Tehran Centeral Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
3 Professor, Department of Architecture, Science And Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran
4 Professor, Department of Dramatic Literature, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

One of the religious buildings and mosques in the Islamic era is the mausoleum of the divine people (in this research the baptized Imams and tombs) who are of special importance to the people because of the sanctity of the mosques. In other words, the burial architecture or the tomb of separation Each society is at different times. In Iran, from the past to today, especially in our Islamic era, we see such buildings. After the arrival of Islam and the change of religious rituals, various functions have been created in accordance with the new religion, or similar functions have been developed or modified, including the tomb. In the Islamic era, as if this tomb was related to people with divine cremations, such as the descendants or the family of the infallible Imams, the names of Imam Zadeh, Tomb, Torbat, Mashhad and ... were introduced to them and they were respected by the general people and they were a way. There is no doubt that this kind of performance has a lot of cultural influence in Iranian society. Thus, paying attention to the architecture of the tomb in the Islamic period is important, especially in the southern margin of the Caspian Sea. In this research, the Gilan and Mazandaran provinces, which on the one hand were considered as the most important refuge of the Muslim immigrants, the Alavians in the early Islamic Ages, The number of Imams and tombs in this region is higher than in other parts of Iran. However, few studies have been conducted on this area. Thus, the purpose of this research is first to identify the architectural features of such buildings and then to identify their differences and similarities, taking into account the role of the environment and culture in this area. According to the above mentioned questions, the research questions are as follows: What are the architectural features of the shrines of the Islamic period on the southern margin of the Caspian Sea? What role does the environment and culture play in the formation of Islamic tombs in the southern margin of the Caspian Sea? . In this research, descriptive-analytic research method has been used. The samples were 127 cases, of which 16 were selected (typical cases) with high abundance, so that their attributes were attributed to the statistical population. These samples are examined in terms of location, plan and space, body and exterior shape, along with decorations, materials and methods of constructing comparative comparisons. In other words, they are viewed from two general viewpoints - the shape of the space and the body Are evaluated in order to simultaneously examine all aspects of the creation of such a function in this area. The results of the study show that although the provinces of Gilan and Mazandaran are in one line, but due to the semi-closed widespread use of a wooden lattice wall and semi-open or without walls due to religious beliefs, livelihoods of Shibani and the climate in western Guilan, tombs Avangaran with closed burial chamber in eastern cities in the west of Gilan such as Rasht, Lashtenesha, Nasha and Fouman and in the eastern cities of Gilan, due to religious practices and climatic conditions, the presence of four and octagonal domes in the southwestern and eastern mountains Guilan (Roodbar, Amarlou and Dilman) due to geographical conditions and adjacent to other areas such as Ghazvin and Zanjan, the prevalence Shrines in Mazandaran due to custom and beliefs of the people as well as climatic conditions, which are also different in the western and eastern parts of the province, as well as examples of the Qajar dynasty (more than an ivory) in the west and east of Mazandaran; the architecture of the shrines The Islamic period in different regions of these two provinces is influenced by environmental factors (climate and geographical location) and cultural factors (religious beliefs, customs, and customs).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Environment
  • culture
  • tombs
  • Islamic era
  • The southern margin of the Caspian Sea
  • · آلپاگو نوولو ، آدریانو و دیگران. 1384. معماری بومی. تهران : فضا.
  • · اسناد سازمان میراث فرهنگی. صنایع دستی و گردشگری استان گیلان.
  • · اسناد سازمان میراث فرهنگی. صنایع دستی و گردشگری استان مازندران.
  • · الکساندر، کریستوفر. 1393. سرشت نظم  جلد دوم. ترجمه رضا سیروس صبری و علی اکبری. تهران: پرهام نقش.
  • · ایرون، روبرت. 1389. هنر اسلامی. ترجمه رویا آزادفر. تهران: پژوهشکده فرهنگ و هنر اسلامی.
  • · بورکهارت، تیتوس . 1392. هنر اسلامی: زبان و بیان. ترجمه مسعود رجبی. تهران: سروش .
  • · پناهی، عباس. 1392.سیر تاریخی دین و مذهب در گیلان. رشت: فرهنگایلیا.
  • · پوپ، آرتور . 1387. معماری ایران . ترجمه غلامحسین صدر افشار .تهران : اختران .
  • · پوراحمد جکتاجی، محمدتقی. 1387. فرهنگ عامیانه­ی      زیارتگاه­های گیلان. رشت: فرهنگ ایلیا.
  • · _____________________.1395. مصاحبه توسط نگارندگان.
  • · پیرنیا، کریم . 1382. سبک شناسی معماری ایران .تدوین غلام رضا معماریان. تهران: پژوهنده .
  • · __________.1383. آشنایی با معماری اسلامی ایران. تدوین  غلام رضا معماریان. تهران: دانشگاه علم و صنعت ایران.
  • · جلیلی، محمد. 1389. مروری تحلیلی بر مفهوم محیط در ادبیات روانشناسی محیط، در: مجله علمی-ترویجی منظر 2 ( 12) : 28- 31.
  • · جهانی، ولی و همرنگ، بهروز .1395. مصاحبه توسط نگارندگان.
  • · خاکپور، مینو. 1392.گونه شناسی بقاع متبرکه لاهیجان، در: فصلنامه علمی –پژوهشی شهر ایرانی اسلامی(13): 81 تا 92.
  • · خودزکو، الکساندر. 1354.سرزمین گیلان.ترجمه سیروس سهامی. تهران: پیام.
  • · دومورگان، ژاک. 1338. ایران: مطالعات جغرافیایی جلد2. ترجمه کاظم ودیعی. تبریز: چهر.
  • · راپاپورت، آموس. 1382 .ابداع معماری ؛ از غار تا شهر. ترجمه  شهاب قندهاری، در: مجله آبادی 13 ( 39 ): 4- 11.
  • · ____________. 1390 . فرهنگ، معماری و طراحی. ترجمه مازیار برزگر و مجید یوسف نیا. ساری: شلفین .
  • · راعی، حسین،1390، بررسی و مطالعات برج- مقبره­های قرن 8 و 9 ه.ق در مازندران: نمونه موردی مقبره شمس آل رسول آمل، در: دو فصلنامه علمی-پژوهشی مرمت، آثار و بافت­های تاریخی، فرهنگی 1 (2): 75- 90.
  • · ستوده، منوچهر. 1349. از آستارا تا استارباد جلد 1. تهران: انجمن آثار ملی.
  • · ___________. 1351. از آستارا تا استارباد جلد 2. تهران: انجمن آثار ملی.
  • · ___________. 1353. از آستارا تا استارباد جلد 3. تهران: انجمن آثار ملی.
  • · سلطان زاده، حسین. 1388. چگونگی شکل­گیری و معماری مزارها ، در: مجله انسان شناسی 7 (11): 40 - 64.
  • · _______________.1393. نقش جغرافیا و فرهنگ در شکل­گیری بام در واحدهای مسکونی، در : پژوهش­های جغرافیای انسانی 46 (2 ): 449-464 .
  • · سلیمانی، سعید .1395. مصاحبه توسط نگارندگان.
  • · صالحی امیری، سیدرضا،1395، مفاهیم و     نظریه­های فرهنگی.تهران: ققنوس.
  • · طاهباز، منصوره. 1390 اصول طراحی معماری همساز با اقلیم در ایران با رویکرد به معماری مسجد. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
  • · ____________. 1392. دانش اقلیمی طراحی معماری. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
  • · _ غلامی، قاسم. 1387 الف. امام­زاده­های گیلان. رشت: فرهنگ ایلیا.
  • · __________. 1387 ب. زیارتگاه­های گیلان. رشت: فرهنگ ایلیا.
  • · قبادیان، وحید. 1382.بررسی اقلیمی ابنیه سنتی ایران. تهران: دانشگاه تهران.
  • · کراوچ، دورا پ و جانسون، جون گ. 1390. سنت در معماری. ترجمه محمدتقی فرامرزی. تهران: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
  • · کیانی، محمد یوسف .1383. معماری ایرانی دوره اسلامی. تهران: سمت.
  • · محمودی­نژاد، احمد .1388 . نقاشی­های دیواری بقعه­­های گیلان. رشت: فرهنگ ایلیا.
  • · معماریان، غلامحسین. 1384. سیری در مبانی نظری معماری. تهران: سروش دانش.
  • · ________________. 1391. معماری ایران: نیارش جلد دوم. تدوین هادی صفایی پور. تهران: نغمه نواندیش.
  • · موسوی، رضا. 1378. فرهنگ عامه و معماری آرامگاهی، در: مجله آبادی 9 ( 34 و 35 ): 43- 49.
  • · مهندسین مشاور معماری وشهرسازی آبمیس پارس. 1386. طرح حفاظت و مرمت مقابر. ساری: سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان مازندران.
  • · نقره­کار، عبدالحمید. 1387 .درآمدی بر هویت اسلامی در معماری و شهرسازی. تهران: وزارت مسکن و شهرسازی و شرکت طرح و نشر سیما.
  • · نقی­زاده، محمد. 1378. هویت: تجلی فرهنگ در محیط، در: مجله آبادی 9 ( 34 و 35 ): 17-28.
  • · ___________.1384. جایگاه طبیعت و محیط زیست در فرهنگ و شهرهای ایرانی. تهران: دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات.
  • · ____________.1387. مبانی هنر دینی در فرهنگ اسلامی جلد اول. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی.
  • · هال، ادواردتی. 1390. زبان خاموش. ترجمه علی نمازیان. تهران: دانشگاه شهید بهشتی.
  • · هیلن براند، رابرت. 1383. معماری اسلامی. ترجمه ایرج اعتصام. تهران:  پردازش و برنامه ریزی شهری.
  • · یوسفی، صفر. 1387. سیر تحول دین و مذهب در مازندران، در: فصلنامه تخصصی فقه و تاریخ تمدن 4(16): 167- 192.
    • · Liebow, Edward B.. 2002. Environmental Anthropology . HANDBOOK OF ENVIRONMENTAL PSYCHOLOGY. ed ROBERT B. BECHTEL and ARZA CHURCHMAN. New York: John Wiley & Sons, Inc.
    • · Kenney , Steohen F. .1994 . CULTURAL INFLUENCES ON ARCHITECTURE . https://ttu-ir.tdl.org/ttu- ir/bitstream/handle/2346/ .(دسترسی در 14/10/96)20271/31295007968471.pdf
    • · Monkhouse, F.J. and Small, J. .1978. A Dictionary of the Natural Environment. London: Edward Arnold.
    • · Oliver, Paul . 2006. Built to Meet Needs. Oxford: Elsevier Ltd.
    • · Rapoport, Amos. 1969. House Form and Culture . Englewood Cliffs. New Jersey: Prentice-Hall._
    • · _____________. 2006. Vernacular design as a model system .Vernacular Architecture in the Twenty-First Century: Theory, education and practice. Ed: Lindsay Asquith and Marcel Vellinga. New York: Taylor & Francis Group.
    • · ____________. 2008. SOME FURTHER THOUGHTS ON CULTURE AND ENVIRONMENT. Archnet-IJAR, International Journal of Architectural Research. Vol 2 . Issue 1 .pp16-39.
    • Tiwari, Sudarshan Raj & other .2016. Cultures in Development Conservation of Vernacular Architecture. www.kailashkut.com/wp- content/uploads/2016/05/changingdhading.pdf .(دسترسی در 18/5/95)