نقش کیفی هندسه در پایایی شکلی هندسی حیاط مرکزی مساجد ایران

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دوره دکتری معماری، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

2 استاد دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس، تهران، ایران

3 استاد دانشکده هنر و معماری، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران

چکیده

حیاط مرکزی در معماری ایران دارای سابقه طولانی است اگرچه این درونگرایی را معلول عوامل فرهنگی-اعتقادی، روانشناختی، اقلیمی و یا ناشی از دسترسی می‌دانند بعضی از این علتها می‌تواند در موضوعات مختلف معماری پر رنگ‌تر از بقیه باشد لذا هدف از پژوهش بررسی نقش غالب کیفی هندسه بر ثبات شکلی حیاط مرکزی مساجد است. هندسه و ریاضیات در جمله دانش‌ها و سرزمین‌ها یکسان است ولی طرز برداشت و استفاده از آنها مختلف است این هندسه در معماری ایرانی به تنها جنبه‌های کمی محدود نمی‌شود بلکه شامل جنبه‌های کیفی نیز می‌گردد. انتخاب یک هندسه خاص چهار ضلعی (مربع یا مستطیل) در طول دوره اسلامی برای حیاط مرکزی مساجد می‌تواند مبین عمل یا عوامل تاثیرگذاری باشد که حتی در صورت تغییر شکل هندسی در حیاط مرکزی موضوعات دیگری چون مدارس و کاروانسراها (از دوره صفویه به بعد)، همچنان ثبات شکلی را برای مساجد بهمراه داشته است. در این پژوهش ابتدا با بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی، مبانی آن تبیین سپس به روش تحلیلی و توصیفی و یا بهره‌گیری از شواهد تعیین‌گر تاریخی فرضیات مطرح شده به آزمون گذاشته می‌شوند. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد وجه کیفی هندسه در ثبات شکلی (مربع یا مستطیل) حیاط مرکزی مساجد نسبت به عوامل دیگر غالب‌تر بوده به گونه‌ای که بین دیدگاه اسلامی و بهره‌گیری از شکل چهارضلعی (مربع یا مستطیل) در حیاط مرکزی مساجد می‌توان ترادفی در تراز معنا (تمثیل و رمز) با صورت قائل شد که همراه با آن وجه روانشناختی فضا نیز در پلان مربع یا مستطیل همخوانی مناسبی با حضور قلب نمازگزار داشته تا زمینه مناسب برای عبادت فراهم گردد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The qualitative role of geometry on geometric shape stability of mosques'''' central yards in Iran

نویسندگان [English]

  • Hosein Moradinasab 1
  • mohamadreza bemanian 2
  • iraj etessam 3
1 Ph.D. candidate of Architecture, Science and Research Branch of Tehran, Islamic Azad University, Tehran, Iran
2 Tarbiat Modarres University School of Art and Architecture
3 School of Art and Architecture, Science and Research Branch of Tehran, Islamic Azad University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The central yard in Iranian architecture has the long history. However this introversion is known as an effect of cultural, religious, psychological and environmental factors or it is considered due to the access, but some of these reasons can be more highlighted than others, so the goal of this research is investigating the geometry''s qualitative role on the shape stability of mosques'' central yards. Geometry and math are same in various sciences and territories, but the way of perception and usage of them is different. Geometry in Iranian architecture is not limited to quantitative aspects only, but also it contains qualitative aspects too. The choice of tetrahedral geometry (square or rectangle) for mosques'' central yards in the Islamic era is the determinative of effective factor or factors, which even by the geometric transformation in central yards of other subjects like schools and caravansaries (after the Safavid era), they still keep their stability for mosques. In this research at first the basics were determined by using the library and documentary studies, then the assumptions were tested through analytical and descriptive methods and by using the historical evidences. The results show that the geometric qualitative aspects in shape stability (square or rectangle) of mosques'' central mosques are more dominant than other factors. So that a meaningful sequence can be considered among the Islamic view and the usage of tetrahedral shapes (square or rectangle) in mosques'' central yards and also the psychological aspect of space in square or rectangle plan can have an appropriate compatibility with the heart of prayer in order to provide a perfect background for the worship.

کلیدواژه‌ها [English]

  • central yard
  • geometry
  • Islamic Architecture
  • allegory
  • mosque