سبک زندگی اخلاقی در تعامل با قابلیّت های محیط در محلات سنتی ایران (مورد مطالعه: محلهِ تاریخی عزب دفتریلر تبریز)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشکاه هنراسلامی تبریز، تبریز، ایران

2 دانشجوی کارشناسی ارشد معماری اسلامی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران

3 استاد گروه معماری و شهرسازی، دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ایران

4 استادیار دانشکده معماری و شهرسازی، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، تبریز، ایران

چکیده

بیان مساله: دستیابی به سبک و شیوهِ زندگی اخلاقی، مسئله‌ای بسیار پیچیده‌است که مطابق رویکرد امکان‌دهندگی محیطی یکی از ریشه‌های آن‌را می‌توان، در تعامل و ارتباطِ میان محیط و ساحاتِ وجودی انسان جستجوکرد. انسان در هر محیطی به‌دنبال بهره‌گیریِ حداکثری از قابلیت‌های موجود آن محیط در جهت پاسخ به انواع متعدد نیازهای فردی و اجتماعی خود بوده و سعی می‌کند محیط اطراف خود را هم‌راستا با نیازهای وجودی خویش در جهت مطلوب‌تر کردن زندگی، تغییر‌دهد.
سوال تحقیق: سوالات تحقیق "ارتباط قابلیت‌های محیط با سبک زندگی اخلاقی چگونه قابل تبیین است؟" و"محلات سنتی در راستای تحقّق سبک زندگی اخلاقی چگونه عمل می‌کنند؟"، می‌باشند.
اهداف تحقیق: هدف پژوهش، شناسایی و ارتباط قابلیت‌های محیط و ساحاتِ وجودی انسانی در جهت دستیابی به سبک زندگی اخلاقی می‌باشد.
روش تحقیق: روش تحقیق در پژوهش، با پیش‌فرض رویکرد امکان‌دهندگی محیطی، دو روش "توصیفی – تحلیلی" و "پژوهش‌موردی"، می‌باشد.
مهم ‌ترین یافته‌ها و نتیجه‌گیری تحقیق: مطالعات نظری حاکی از این است که ساحات انسانی شامل ساحات درونی (عقیده و باور- احساسات، عواطف و هیجانات- اراده و خواسته) و ساحات بیرونی (گفتار- کردار) در تعامل با قابلیت‌های محیط (فیزیکی، اجتماعی و نمادین) از طریق تاثیرگذاری بر متغییرهای شکل‌دهنده به سبک‌ زندگی (میدان، سرمایه، منش، عمل، نماد، طبقه، قریحه) بستر لازم جهتِ امکان تحقق، ثبات و رواج و نهادینه‌ شدن سبک زندگی اخلاقی را مهیّا می‌سازد. جهتِ اعتبار‌سنجی الگوی نظری تحقیق با انتخاب یک محلهِ سنتی در شهر تبریز و جامعه آماری 200 نفر از ساکنان این محله، به‌روش تحلیل عامل تأییدی به بررسی تأثیرگذاری قابلیت‌های محیطی بر ساحات وجودی انسان پرداخته‌شد. اعتبارسنجی مطالعات نظری در محلهِ سنتی عزب دفتریلر تبریز حاکی از این است که تعامل میانِ قابلیت فیزیکی محیط با ساحتِ احساسات، عواطف و هیجانات در سطح کلان (سطح محله) و ساحت اراده و خواسته در سطح خرد(سطح خانه) بسترِ لازم، جهت امکان تحقق سبک زندگی اخلاقی در فرد و جامعه فراهم می‌گردد. همچنین تعامل میانِ قابلیت اجتماعی محیط با ساحتِ گفتار و کردار در سطح کلان (سطح محله) و ساحت اراده و خواسته در سطح خرد (سطح خانه) زمینهِ لازم جهتِ ثبات سبک زندگی اخلاقی در خانه و اجتماع و تبدیل آن به عادتِ فردی و اجتماعی را منجر‌می‌شود و درنهایت، تعامل میانِ قابلیت نمادین محیط با ساحتِ احساسات، عواطف و هیجانات در سطح کلان (سطح محله) و ساحت اراده و خواسته در سطح خرد (سطح خانه) زمینهِ لازم جهتِ رواج و نهادینه شدن سبک زندگی اخلاقی در بین اعضای خانواده و افراد جامعه را مهیّا می‌سازد.

چکیده تصویری

سبک زندگی اخلاقی در تعامل با قابلیّت های محیط در محلات سنتی ایران (مورد مطالعه: محلهِ تاریخی عزب دفتریلر تبریز)

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Ethical Lifestyle in Interaction with Environmental Capabilities in Traditional Iranian Architecture (Case Study: Azab Daftariller Traditional Neighborhood, Tabriz, Iran)

نویسندگان [English]

  • Minou Gharehbaglou 1
  • Mahtab Hashemi Aghajeri 2
  • Mohammad-Ali Kaynajad 3
  • Hamed Beyti 4
1 Associate professor, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
2 MSc student in Islamic architecture, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
3 Professor of architecture and urbanism, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
4 Assistant professor, Tabriz Islamic Art University, Tabriz, Iran
چکیده [English]

The achievement of an ethical lifestyle is a very complex issue whose roots can be found in the interaction between the environment and our existential aspects as humans. In any environment, we seek to make the most of available environmental capabilities to meet a variety of individual and social needs. We tend to modify our surroundings to fit our own existential aspects and to make life more desirable.The purpose of this study is to identify and explore the relationship between environmental capabilities and existential human aspects in line with the achievement of an ethical lifestyle. The present study seeks to answer the following question: How can we explain the relationship between environmental capabilities and an ethical lifestyle? Previous theoretical studies suggest that existential human aspects, including internal areas (beliefs; feelings/emotions; intentions/desires) and external areas(speech; behavior) interact with environmental capabilities(physical,social,symbolic) to influence lifestyle-shaping variables(scope, capital, character,practice, symbols, class, and disposition). In order to achieve a moral lifestyle and thus a moral behavior in humans, there are stages for ethics to actualize in practice – stages that express the processs of knowlege and practice in an ethics-forming way. The stages of the development of ethical behavior from the Islamic point of view are as follows: intention and potntial(knowlege and possibility); action (idea/mind); reaction (manifestation/apparent behavior); character stage(habit/stability); culture and method (expansion/pattern formation/propagation).At each of these stages, environmental capabilities affecting existential human aspects provide the context for the formation, consolidation, and institutionalization of an ethical lifestyle. Perhaps the most important feature that one should consider in today’s consumer world is choice. One’s choice in the face of a multitude of consumption patterns will lead to one’s distinction (symbols) from other social spaces (scopes/areas) and will bring about unity among the members of the social space (class). The important point in this choice is that the social structure chosen according to an ethical lifestyle must be consistent with the nature of one’s beliefs and ideas to prepare the ground for an ethical lifestyle (character). After choosing the desired social structure, one must take steps to develop one’s second existential aspect, that is, the area of emotions, affects and feelings. In other words, by foregrounding the symbolic principles of belief and thought (symbols), one’s attitudes, desires, tendencies, values and insights help nurture and develop one’s existential aspects. In the meantime, maybe the environment (social, economic and cultural capital) pose limitations for the individual. The only way to overcome these environmental constraints is to have a strong will (strengthening one’s will and intention) which plays a central role in achieving an ethical lifestyle. When one understands the ethical way of living according to his/her internal areas of existence, one can actualize (turn into practice) one’s internal areas through one’s external areas (speech and action). In addition, objective and subjective phenomena, which consititute a set of behavioral patterns in everyone’s lifestyle, should find actual manifestation (character) according to one’s external areas of existence (speech and action). To test the theoretical model of the study, we selected Azab Daftariller, a traditional neighborhood in Tabriz, and sampled 200 participants from among the residents to investigate the effects of environmental capabilities on existential human aspects as the context for the formation of an ethical lifestyle using confirmatory factor analysis. The results indicate that the interactions between physical environmental capabilities on the one hand and human feelings/emotions at the macro-level (in the neighborhood) and human intentions/desires at the micro-level (at home) on the other hand provide the context for the formation of an ethical lifestyle in individuals and in society at large. Moreover, the interaction between social environmental capabilities on the one hand and human speech and behavior at the macro-level (in the neighborhood) and human intentions/desires at the micro-level (at home) on the other hand provide the context for the consolidation of an ethical lifestyle at home and in society and turn it into a personal and social habit. Finally, the interaction between symbolic environmental capabilities on the one hand and human feelings/emotions at the macro-level (in the neighborhood) and human intentions/desires at the micro-level(at home) on the other hand provide the context for the expansion and instutitionalization of an ethical lifestyle among family members and in society at large.

کلیدواژه‌ها [English]

  • environmental capabilities
  • existential human aspects
  • ethical lifestyle
  • development of ethical behavior
  • traditional Iranian neighborhoods
قرآن کریم
نهج البلاغه
ابراهیمی، غلامرضا و سلطان‌زاده، حسین و کرامتی، غزال. 1396. بازتاب فرهنگ غرب در تحول سبک زندگی و معماری خانه‎های اواخر قاجار شهر همدان. باغ ‌نظر 14(47): 38-29.
احمدی، قادر و نادری‌‌کروندان، سونیا. 1392. مطالعه تطبیقی کیفیت زندگی در محلات بافت جدید و قدیم شهری (نمونه‌موردی: محله شهرک قدس و قطارچیان شهر سنندج). مطالعات شهری 2(8): 81-71.
آزاد‌ارمکی، تقی و شالچی، وحید. 1384. دو جهان ایرانی: مسجد و کافی شاپ. مطالعات فرهنگی و ارتباطات (4): 183-163.
تنهایی‌حسین، ابوالحسن و خرمی، شمسی. 1388. بررسی رابطه جامعه شناختی باورهای دینی و سبک زندگی براساس نظریه و روش گافمن (مطالعه موردی کرمانشاه). پژوهش اجتماعی (6): 41-19.
حجت، عیسی و آقالطیفی، آزاده. 1389. تأملی در نقش مخاطب در کیفیت معماری امروز ایران. هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی (42): 35-25.
حجت، عیسی و مظفر، فرهنگ و سعادتی، سیده پوراندخت. 1396. تبیین صفات تأثیرگذار خانه در شکل‌گیری دلبستگی انسان به آن (ارایه یک مدل فرآیند علّی). هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی 22 (2): 62-51.
حقی، احمد و صفایی‌مقدم، مسعود و مرعشی، سیدمنصور و حسین‌زاده، علی‌محمد. 1397. بررسی رابطه میان نظر و عمل در تربیت اخلاقی براساس نظریه اعتباریات علامه‌طباطبایی. تربیت اسلامی 13(27): 209-187.
دانشپور، سید عبدالهادی و سپهری‌مقدم، منصور و چرخچیان، مریم. 1388. تبیین مدل دلبستگی به مکان و بررسی عناصر و ابعاد مختلف آن. هنرهای زیبا-معماری و شهرسازی (38): 48-37.
دانشگرمقدم، گلرخ و اسلامپور، مرمر. 1390. تحلیل نظریه قابلیت محیط از دیدگاه گیبسون و بازخورد آن در مطالعات انسان و محیط انسان ساخت. معماری و شهرسازی آرمان ‌شهر (9): 86-73.
سامه، رضا .1394. معماری و کیفیت زندگی انسان در نظام معرفتی اسلام. قزوین: جهاد دانشگاهی، واحد قزوین.
شاهچراغی، آزاده و بندرآباد، علیرضا .1394. محاط در محیط:کاربرد روانشناسی محیطی در معماری و شهرسازی. تهران: انتشارات سازمان جهاد دانشگاهی.
شریفی، احمدحسین. 1391. سبک زندگی به عنوان شاخصی برای ارزیابی سطح ایمان. معرفت فرهنگی اجتماعی 3(3): 62-49.
شیرازی، سیده مهسا و سلطان‌زاده، حسین و حبیب، فرح. 1397. تأثیر سبک زندگی در سازمان فضایی معماری مسکونی در ایران(نمونه موردمطالعه: آشپزخانه حد‌فاصل سال‌های 1304 تا 1357 ه.ش). پژوهشنامه زنان 9(2): 70-33.
طالب‌تاش، عبدالمجید .1386. آموزه‌های قرآن، مهم‌ترین نیاز انسان معاصر. علوم اسلامی 2(8): 101-134.
عموری، نعیم و باوان‌پوری، مسعود .1393. تبیین و بررسی اراده و انواع آن در قرآن‌کریم (با تکیه بر اراده‌ انسانی). معارف قرآنی 5(17): 60-31.
عینی‌فر، علیرضا. 1379. عوامل انسانی-محیطی مؤثر در طراحی مجموعه‌های مسکونی. هنرهای زیبا (8): 118-109.
غیاثی، غلامرضا .1392. عوامل و مراحل تکوّن رفتار اخلاقی در اسلام. معرفت اخلاقی 4(1):36-19.
فاضلی، محمد .1382. مصرف و سبک زندگی. قم:صبح صادق.
گروت، لینرا و وانگ، دیوید. 1384. روش‌های تحقیق در معماری. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
لنگ، جان .1386. طراحی‌شهری، گونه‌شناسی رویه‌ها و طرح‌ها. ترجمه سیدحسین بحرینی. تهران: دانشگاه تهران.
مداحی، سیدمهدی و معماریان، غلامحسین. 1397. خوانش پیوند سازمان‌فضایی خانه و شیوهِ زندگی در معماری بومی (مطالعه‌موردی: شهر بشرویه). مسکن و محیط روستا (164): 84-69.
مجدی، علی اکبر و صدرنبوی، رامپور و بهروان، حسین و هوشمند، محمود. 1390. سبک زندگی جوانان ساکن شهر مشهد و رابطه آن با سرمایه فرهنگی و اقتصادی والدین. علوم اجتماعی فردوسی مشهد (2): 162-131.
مطلبی، قاسم. 1380. روان‌شناسی محیطی دانشی نو در خدمت معماری و طراحی شهری. هنرهای زیبا (10): 67-52.
ملکیان، مصطفی .1395. هفت جلسه درس‌گفتار پیرامون اخلاق کاربردی. بازیابی‌شده در تاریخ 25/6/1396. تارنمای صدانت به آدرس اینترنتی:http://3danet.ir.
مهدوی‌کنی، محمدسعید .1386. مفهوم سبک زندگی و گستره آن در علوم اجتماعی. تحقیقات فرهنگی 1(1): 230-199.
Anheier, H, K., Gerhards, J., and Romo, F, P. 1995. Forms of capital and social structure in cultural fields: Examining Bourdieu’s social topography. American Journal of Sociology: 859-903.
Bagheri, A. 2009. Comparing the Traditional and Contemporary Neighborhoods. Conference of neighborhood Development. Concept and Theoretical Approaches, Tehran Municipality, Social and Cultural Deputy: 53-88.
Bourdieu, P .1984. Distinction, Cambridge, Mass, Harvard University press.
Bourdieu, P. 1977. Outline of a Theory of Practice .Cambridge University Press.
Bell, P, A., Greene, T, C., Fisher, J, D, and Baum, A. 2005. Environmental Psychology. (Fifthed.).  Earl McPeek.
Diaz Moor, K. 2005. Using Place Rules and Affect to Undestand Environmental Fit: A Theoretical Exploration. Sage Published.
Ding, W, Lin, X. 2009. Information Architecture: The Design and Integration of Information Space. Morgan & Claypool Publishers.
Fuchino, Y., Mizoue, T., Tokui, N., Ide, R., Fujino, Y., Yoshimura, T.2003. Heaith - related lifestyle and mental health among inhabitants of a city in Japan. Nippon-Koshu-Eisei-Zasshi, (50): 303-13.
Fransman, R. Timmere, A .2017. Psychological and social factors underlying pro-environmental behaviour of residents after building retrofits in the City-zen priject. Energy procedia, (122): 1051-1056.  
Hakeel, A, H, .2009. Experience the urban style developed in the Arab-Islamic urban environment. Urban Social Study of the Realities of New Riyadh City, Saudi Arabia.
Halibi, K, .2009. Initially contribute to homeland security. Family Development Center, Al-Ahsa, Saudi Arabia
Koch, M. 1996. Class and taste: Bourdieu’s contribution to the analysis of social structure and social space .International Journal of Contemporary Sociology .33(2):187-202.
Lynch, K. 2005. A theory of city from. (Seyed Hossein. Bahrainy, Trans.). Tehran: University of Tehran.
Liu, Y –Ch, Lu, Su-ju. 2009. An Investigation of Function Based Design Considering Affrodances in Conceptual Design of Mechanical Movement, 8th international Conference, EPCE Springer 2009, Germany.
Mahmoud, A, M,. 2018. The impact of built environment on human behaviors. Environmental Science and Sustainable Development.
Motalebi, Gh. 2006. A human- based approach to from-making principles of urban spaces. HONAR-HA-YE-ZIBA (27): 57-66.
Motalebi, GH. 2005. Fundamentals of Architectural Topics, Functions of Architecture, Recognition of form and function proportion in architecture.
Rapoport, A. 1990. The meaning of the built environment: a nonverbal communication approach. The University of Arizona Press, Tucson.
Roberts-Hughes, R. 2011. The case for space, the size of Englands New Homes. Royal institute of British Architects.
Streubert Speziale H, Rinaldi Carpenter, D .2011. Qualitative Research in Nursing: Advancing the Humanistic Imperative. Fifth edition, Lippincott wiliams & wikins co.
Warde, A, Southerton, D and Tomlinson, M .2002. Theories of practice and consumption: Prelude to an investigation of the diffusion of consumer culture .Paper for European Sociological Association Sociology of Consumption Working Group Conference.Bergen, August.