شکل گیری و دگرگونی مفهوم فضای عمومی در سکونتگاههای خودانگیخته پیرامونی کلانشهر تهران (نمونه موردی: اسلامشهر)

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 استاد دانشکده شهرسازی پردیس هنرهای زیبا دانشگاه تهران

2 دانش آموخته کارشناسی ارشد شهرسازی طراحی شهری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

3 دانش آموخته کارشناسی ارشد شهرسازی برنامه ریزی شهری، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

چکیده:

از آنجا که حیات شهر در گرو حضور و رونق فضاهای عمومی معنا می یابد، کیفیت چنین فضاهایی، به عنوان معیار کیفیت زندگی شهری به طور عام و در شهرهای "خودانگیخته" به عنوان معیار تکوین مفهوم شهر به طور خاص، بیش از پیش مد نظر گرفته است. لذا هدف از انجام این پژوهش، بررسی و تحلیل شیوه شکلگیری و دگرگونی فضاهای عمومی سکونتگاههای خودانگیخته، در ارتباط با نحوه زندگی ساکنان آن در طول دورههای مختلف زیست می باشد. برای مطالعه موردی نیز مجموعه زیستی اسلامشهر، به عنوان بزرگترین و قدیمی ترین سکونتگاه خودانگیخته پیرامونی تهران که سابقه مطالعاتی روشنی در مورد آن وجود دارد، برگزیده شده است. در این میان این سکونتگاه با تولید و گسترش نمونه های متفاوتی ار فضاهای عمومی گامهای بلندی را در جهت افزایش کیفیت زندگی ساکنان و حرکت به سوی ایجاد یک زندگی شهری پایدار برداشته است. در این پژوهش نیز این امر، با تکیه بر بازخوانی روند شکلگیری و دگرگونی فضاهای عمومی اسلامشهر، در ارتباط با دگرگونیهای اجتماعی این کانون، مورد توجه واقع شده، و نتایج قابل توجهی را ارائه نموده است.
بر این اساس، سعی بر آن بوده تا از طریق ملحوظ داشتن مفاهیم و انگارههایی هم چون: زندگی روزمره، تعاملات اجتماعی، معاشرت و مردم آمیزی، روابط چهره به چهره و ... تصویر و تصور بیش و کم روشن از فضاهای عمومی در اسلامشهر ارائه شود. با عطف به پژوهشهای میدانی، روایتی توصیفی-تحلیلی از محتوا و کالبد فضاها و مکانهای اسلامشهر در قالب سه گونه اصلی (فضاهای شهری، فضاهای مذهبی، فضاهای سبز) و یک گونه فرعی (فضاهای غیررسمی و بالقوه) ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Formation and Transformation of the Concept of Public Space in Spontaneous Settlements Surrounding Tehran Metropolis (Islamshahr: A Case Study)

نویسندگان [English]

  • Seyed Mohsen Habibi 1
  • Javad Erfani 2
  • Navid Pourmohammad 3
1 Professor, College of Fine arts, Tehran University
2 MA in Urban Planning, Urban Design, College of Fine arts, Tehran University
3 MA in Urban Planning, Urban Design, College of Fine arts, Tehran University
چکیده [English]

Since urban life finds meaning with public spaces, the quality of such spaces is generally considered as a measurement of urban quality and in spontaneous cities it is known particularly as s a criterion for the concept of city development. The objective of this research is to study and analyze the formation and transformation in public spaces of spontaneous settlements which is related to the ways that its settlers have lived during different eras. Islamshahr, the biggest and oldest spontaneous settlements near Tehran, has been chosen as a case study. This area has created a stable urban life for its residents by producing and expanding various public spaces. In reviewing the process of formation and transformation of public spaces of Islamshahr, the article takes into account the social changes of this settlement.  In this regard, by considering ideas and concepts, along with everyday life, social associations and interactions, face to face communication, and pictures, the articles aims to present a more or less clear picture of public spaces in Islamshahr. Field study, narrative, descriptive - analytical methods are used to indicate the content, spaces of Islamshar in three main formwork of (urban spaces, religious spaces, green spaces) and a sub-type (unofficial and potential spaces).

کلیدواژه‌ها [English]

  • Public space
  • City life
  • Spontaneous settlements
  • Islamshahr
اداره تبلیغات اسلامی اسلامشهر.(1386). آمارنامه سال 1386.
اداره آموزش و پرورش اسلامشهر.(1387). آمارنامه سال 1387.
بیات، آصف. (1379). سیاستهای خیابانی؛ ترجمة سید اسدالله نبوی چاشمی، تهران: شیرازه.
حبیبی، سید محسن و برنارد هورکاد. (1384). اطلس کلانشهر تهران؛ تهران: شرکت پردازش و برنامه­ریزی شهری.
حبیبی، سید محسن. (1371). «اسلامشهر: یک مجموعه زیستی کامل یا مجموعة ترکیبی»؛ مجلة گفتگو، شمارة 1.
-------------. (1381). «نقش و جایگاه مجموعه­های زیستی پیرامون شهرهای بزرگ در نظام اسکان کشور؛ نمونه مطالعاتی:اسلامشهر»؛ مجلة هفت­شهر، شمارة
------------. (1383). از شار تا شهر؛ تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
------------. (1387). «مقایسه تطبیقی شکل‌گیری و تکوین عرصة عمومی و فضای شهری در شهرهای حومه­ای جنوب تهران(مطالعة موردی:ورامین، قرچک و اسلامشهر)»؛ طرح پژوهشی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
حمیدی، ملیحه.(1376). استخوان بندی شهرتهران؛ تهران: سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران.
خبرنامه شورای عالی شهرسازی و معماری ایران.(1384). شمارة 14، مهرماه.
سازمان عمران و بهسازی شهری.(1383). «سند توانمند سازی و ساماندهی سکونتگاه­های غیر رسمی»؛ تهران: وزارت مسکن و شهرسازی.
شیخی، محمد.(1379). تبیین فرایند شکل‌گیری و دگرگونی سکونتگاه‌های خودروی پیرامون کلانشهر تهران (مطالعه موردی: اسلام‌شهر، نسیم‌شهر و گلستان)؛ تهران: دانشگاه تهران.
--------.(1381). «فرآیند شکل­گیری و دگرگونی سکونتگاه­های خودرو پیرامون کلانشهرتهران»؛ نشریة هفت شهر، شمارة 8 14- 14. داودپور، زهره. (1384). کلانشهر تهران و سکونتگاه­های خودروی؛ تهران، مرکز مطالعاتی و تحقیقاتی شهرسازی و معماری.
عرفانی، جواد. (1388). نقش فضاهای عمومی شهر در ایجاد حیات شهری در کانونهای زیستی خودانگیخته  پیرامونی کلانشهر تهران (مطالعة موردی: طراحی شهری خیابان باغ فیض اسلامشهر)؛ پایان نامة کارشناسی ارشد، به راهنمایی سید محسن حبیبی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
16.طرح جامع تهران.(1385)
گیدنز، آنتونی.(1385). جامعه شناسی؛ ترجمه منوچهر صبوری، تهران: نشر نی.
مدنی پور، علی.(1381). تهران ظهور یک کلانشهر؛ ترجمة فرهاد مرتضایی، تهران: شرکت پردازش و برنامه ریزی شهری.
مرکز آمار ایران. (1385). سالنامة آماری؛ تهران: مرکز آمار ایران.
مهندسان مشاور همسو.(1367). طرح توسعه و عمران اسلامشهر و حوزة نفوذ آن؛ وزارت مسکن وشهرسازی.
همتی، محسن.(1384). کتاب اسلامشهر: اولین بانک اطلاعات شهری اسلامشهر؛ تهران: توانا.
www.islamshahr.gov.ir01/10/1391-