زیبایی‌شناسی اسلامی و آموزه‌های آن در منظر شهر

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای معماری دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس

3 استاد دانشکده هنر و معماری دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

چکیده
زیبایی‌شناسی مقوله‌ای است که بیش‌تر در نظرات و دیدگاه‌های حکما و فلاسفه وجود دارد. در فلسفه‌ی اسلامی، زیبایی‌شناسی، معنای دقیق زیبایی‌شناسی غرب را نداشته ‌است. از نظر عرفا زیبایی سرّ است و بحث درباره‌ی آن به دلیل متصل شدن به خالق، معمول نمی‌باشد و این امر باعث شده تا جانب احتیاط رعایت شود و در مقایسه با غرب، کمتر به مقوله‌ی زیبایی‌شناسی پرداخته شود. از این‌رو نظرات اندیشمندان اسلامی در زمینه‌ی هنر و زیبایی را باید در لابه‌لای آثار آن‌ها جستجوکرد. در بینش اسلامی، موجودات همه زیبا هستند، چون وصل به خالق زیبایی‌ها می‌باشند. در این مقاله، زیبایی در قرآن مورد توجه بوده و نظر متفکّران اسلامی در باب زیبایی در چهار دوره مشّاء، اشراق، حکمت متعالیه و معاصر دسته‌بندی و مورد بررسی قرارگرفته است.‌ در ادامه به مشکلات منظر شهر امروزی اشاره شده است.
پرسش‌های این پژوهش عبارتند از: 1- اصول و شاخص‌های زیبایی در بینش اسلامی کدامند؟ 2- آموزه‌های زیبایی‌شناسانه اسلامی چگونه در حوزه منظر شهری و معماری منظر قابل ارائه هستند؟. روش تحقیق در این پژوهش، توصیفی– تحلیلی می‌باشد و نتیجه به دست آمده بدین قرار است: فیلسوفان اسلامی منشاء همه‌ی زیبایی‌ها را زیبایی مطلق یعنی حق‌تعالی می‌دانند. از طرف دیگر می‌توان بیش‌تر فیلسوفان اسلامی را کل‌نگر دانست. البته دراین میان افرادی را می توان دارای دیدگاهی بینابین تلقی کرد. در نهایت آموزه‌ها و شاخص‌هایی از زیبایی‌شناسی اسلامی جهت استفاده در منظر شهری ارائه شده است. دنیا، گذرگاه است بنابراین تقویت عوامل تذکر‌دهنده معنوی در منظر حائز اهمیت می‌باشد. همچنین بر توجه به هر دو قطب عینی و ذهنی در زیبایی منظر تأکید شده است.
کلمات کلیدی: زیبایی‌شناسی، اسلام، زیبایی‌شناسی اسلامی، فلسفه، منظر شهری

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Islamic Aesthetics and its Instructions in Urban Landscape

نویسندگان [English]

  • Reza Jafariha 1
  • Mojtaba Ansari 2
  • Mohammad Reza Bemanian 3
1 Ph.D candidate of architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
2 Ph.D in Landscape Architecture, Associate professor, Faculty of Art and Architecture,Tarbiat Modares University, Tehran, Iran. Corresponding author.
3 Ph.D in Architecture, Professor, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Aesthetics is the matter which often exists in wise
men and philosophers' idea. In Islamic philosophy, aesthetics does not have its
exact meaning as in West. On viewpoint of mystics, is that aesthetics is
mystery and discussion on it is unusual due to its connection to God. This
causes caution and less consideration to aesthetics in comparison to its
Western version. Therefore, Islamic philosophers' viewpoints on art and
aesthetics should be studied through their works. In Islamic view, all the
creatures are beautiful due to their link and relation to the creator. In this
article, aesthetics in the Koran is considered and Islamic philosophers' view
on aesthetics are surveyed and categorized in four eras of Masha'a, Eshragh,Hekmat-e Mota'aliye, and contemporary. The research
questions include: what are the aesthetics indicators and principles in Islamic
view? How can Islamic aesthetic instructions be provided toward urban landscape
and landscape architecture? This is achieved through descriptive- analytical
survey and the findings are as follow: Islamic philosophers consider pure
beauty, God, as the origin of all the beauties. On the other hand, most of the Islamic
philosophers are regarded as holistic ones. Meanwhile, some philosophers have moderate
viewpoints. Finally, instructions and indicators of the Islamic aesthetics for
urban landscape are presented. This world is a path, thus, reinforcement of
reminding spiritual factors in landscape matter has its own importance. Also,
consideration to both subjective and objective axes in landscape aesthetics is
regarded to be emphasized.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Aesthetics
  • Islam
  • Islamic Aesthetics
  • Philosophy
  • Urban landscape
قرآن کریم.
اکبری، رضا (1384)، ارتباط وجود شناسی و زیبایی‌شناسی در فلسفه ملاصدرا، فصلنامه علمی – پژوهشی دانشگاه قم، سال هفتم، شماره اول،صص:102-88، قم.
امام محمد غزالی طوسی، ابوحامد (1361)، کیمیای سعادت، ج1، به کوشش حسین خریوجم، مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
 امامی جمعه، سید مهدی (1388)، فلسفه هنر در عشق شناسی ملاصدرا، فرهنگستان هنر، تهران. 
 بقلی شیرازی، شیخ روزبهان (1366)، کتاب عبهر المعاشقین، به اهتمام هنری کربن و محمد معین، انتشارات منوچهری، تهران.
بلخاری‌، حسن (1388)، هندسه‌ی خیال و زیبایی، فرهنگستان هنر،تهران.
 بلخاری، حسن (1387)، معنا و مفهوم زیبایی در المناظر و تنقیح المناظر، فرهنگستان هنر،تهران.
پورتیوس، جی.داگلاس (1389)، زیبایی‌شناسی محیط زیست: نظریه‌ها، سیاست‌ها و برنامه‌ریزی، ترجمه دکتر محمد رضا مثنوی، جهاد دانشگاهی مشهد، مشهد.
تاجدینی، علی (1369)، اهتزاز روح (مباحثی در زمینه‌ی زیبایی‌شناسی هنر)، انتشارات حوزه‌ی هنری، تهران.
تقوایی، ویدا (1381)، از جمال شناسی تا زیبایی‌شناسی، هنرهای زیبا، تابستان.
جعفری، محمد تقی (1378)، زیبایی و هنر از دیدگاه اسلام، مؤسسه تدوین و نشر آثار علامه جعفری، تهران.
جمعی از نویسندگان (1383)، طلایه دار صبح، بوستان کتاب قم ( انتشارات دفتر تبلیغات اسلامیه حوزه‌ی علمیه قم)، قم.
حکمت، نصر الله (1389)، حکمت و هنر در عرفان این عربی، فرهنگستان هنر،تهران.
خاتمی، محمود (1390)، فلسفه‌ای برای هنر ایرانی، فرهنگستان هنر،تهران.
خرقانی، حسن (1387)، مفاهیم زیبایی‌شناختی در قرآن، مطالعات اسلامی، شماره 80، مشهد.
ربیعی، هادی (1388)، جستارهایی در چیستی هنر اسلامی (مجموعه مقالات و درس گفتارها)،به اهتمام هادی ربیعی، فرهنگستان هنر،تهران.
سهروردی، شیخ شهاب‌الدین (1374)، فی حقیقه العشق، انتشارات مولی، تهران.
الصدیق، حسین (1383)، زیبایی‌شناسی و مسائل هنر از دیدگاه ابوحیان توحیدی، انتشارات بین المللی الهدی، فرهنگستان هنر، تهران.
طباطبایی، سید محمد حسین (1375)، تفسیرالمیزان، ترجمه سید محمد باقر موسوی همدانی، جلد5، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
فارابی، ابونصر محمد بن محمد (1379)، سیاست مدنیه، ترجمه و تحشیه دکتر سید جعفر سجادی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، چاپ سوم،تهران.
فارابی، ابونصر (1361)، اندیشه‌های اهل مدینه فاضله، ترجمه دکتر سید جعفر سجادی، انتشارات کتابخانه طهوری،تهران.
مددپور، محمد (1374)، تجلیات حکمت معنوی در هنر اسلامی، انتشارات امیرکبیر، تهران.
مددپور، محمد،(1383)، آشنایی با آرای متفکران درباره‌ی هنر، ج 3 و 4، انتشارات سوره‌ی مهر،تهران.
مطهری، مرتضی (1368)، فلسفه اخلاق، انتشارات صدرا،تهران.
مطیع، مهدی (1385)، مبانی زیبایی‌شناسی در قرآن، فصلنامه هنر، شماره هفتاد، زمستان، تهران.
میبدی، ابوالفضل رشیدالدین (1375)، گزیده تفسیر کشف الاسرار، به اهتمام دکتر محمد جواد شریعت، انتشارات اساطیر، چاپ دوم، تهران.
نصر، سید حسین (1375)، هنر و معنویت اسلامی، ترجمه رحیم قاسمیان، دفتر مطالعات دینی هنر، تهران.
نصر، سید حسین (1380)، معرفت و امر قدسی، مترجم فرزاد حاجی میرزائی، نشروپژوهش فرزان روز، تهران.
نقی‌زاده، محمد (1382)، مبانی فلسفی زیبایی‌شناسی طراحی محیط و منظر ایرانی، محیط شناسی، شماره 30-29، بهار 1382، تهران.
هاشم نژاد، حسین ( 1385)، در آمدی بر فلسفه هنر از دیدگاه فیلسوفان بزرگ اسلامی، فصلنامه قبستات، سال یازدهم، بهاروتابستان،صص:332-313
 Clark, Emma (2004), The Art of the Islamic Garden, The Crowood Press Ltd, Singapore.
EUROPEAN LANDSCAPE CONVENTION (2000), No. 176
Nohl, Wemer (2001), Sustainable landscape use and aesthetic perception-preliminary reflections on future landscape aesthetics, Landscape and Urban Planning 54 (2001) 223-237.