وحدت هنری یادمان‏های آرامگاهی مدور سبک آذری (نواحی اران و آذربایجان) در سده‏ های 8 تا 9 هجری

نوع مقاله : مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری باستانشناسی دوران اسلامی دانشگاه تربیت مدرس

2 دانشیار گروه باستانشناسی دانشگاه تربیت مدرس

3 استاد گروه باستانشناسی دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

چکیده
تجلی مقابر برجی شکل مدور بر روی مزارات شخصیت‏های مذهبی سیاسی در سده‏های 8 و 9 هجری بر شکل‏گیری شیوه‏ی خاص معماری یادمان‏های آرامگاهی در حوزه کشورهای فعلی دوسوی شمالی و جنوبی رودخانه ارس تا آناتولی شرقی دلالت دارد. دراین شیوه‏ی معماری ،که باید از آن تحت عنوان سبک آذری درنواحی آران –آذربایجان یاد کرد، در چیدمان بدنه‏ی بیرونی مقابر و تزیین هنری سطوح بناهای آرامگاهی بطور نسبتاً یکسان از کلوک و آجرهای ساده و لعابدار فیروزه ای و لاجوردی استفاده شده است. شناسایی 6 مقبره برجی شکل در قفقاز جنوبی، آذربایجان و آناتولی شرقی و تاثیر آن در سایر بناهای مذهبی از جمله یافته های این تحقیق است. مهم‏ترین عوامل ایجاد و توسعه سبک هنری یادمان‏های تدفینی اران و آذربایجان در محیط جغرافیایی یکسان و مرکزیت سیاسی، انگیزه های مذهبی و اجتماعی، هویت متجانس فرهنگی و قومی دسته بندی می شود. سبک خاص هنری موردبحث بر تعالی معرفت‏شناسی و شخصیت‏های موثر مذهبی و سیاسی این نواحی در بنیاد و توسعه چنین سبک و کاربرد یکسان آن برای افراد سیاسی و مذهبی نواحی شمال غربی دریای مازندران دلالت دارد. بنابر تحقیق حاضر ممتاز ترین یادمان‏های آرامگاهی مدور در مقبره‏ی جد شهریاران صفوی در اردبیل به تجلی رسیده است.این مقاله بارویکرد تاریخ فرهنگی وبا استفاده از روش تحلیلی ـ توصیفی وابزار گردآوری اطلاعات ازطریق مطالعات میدانی وکتابخانه ای انجام گرفته است. هدف مقاله نیز بازشناخت و بررسی ویژگی‏های هنری و فنی و گاهنگاری مقابر مدور نواحی اران و آذربایجان و مطالعه عوامل تاثیر گذار جغرافیایی ، سیاسی، محیط فرهنگی ، اجتماعی و هویت متجانس قومی در ایجاد یادمان‏های همسان در سده‏های موردنظر تا توقف ساخت آنها مقارن با ظهور صفویان است. پرسش‏های اصلی تحقیق این است که چه عواملی در ایجاد و گسترش مقابر مدور برجی شکل همسان در سده‏های 8 و9 هجری در حوزه سرزمین‏های شمال غربی دریای مازندران نقش داشته است؟ شخصیت‏های مدفون در این مقابر بیشتر مذهبی هستند یا سیاسی؟ کدام مقبره دراین حوزه از نظر هنری، ممتاز محسوب می شود؟

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Artistic Unity of Azari Circular Style Memorial Monuments in the 8th to 9th Hejra (Around Aran and Azarbaijan Area)

نویسندگان [English]

  • Hassan Yosefi 1
  • Javad Neyestani 2
  • Alireza Hezhbar Nobari 3
  • Seyed Mehdi Mosavi Koohpar 2
1 PhD Student in Islamic Archaeology
2 Associate Professor, Tarbiyat Modares University, Tehran
3 Professor, Tarbiyat Modares University, Tehran
چکیده [English]

Manifestation of circular tower monuments of religious political persons in 8th and 9th Hejra can be seen in the formation of a particular style of memorial monuments within the boundaries of current countries of North and South of Aran river to Eastern Anatolia. This style of architecture is under the title of Azeri style around Aran – Azarbaijan. In this kind of style in setting the outer part of the monument and their artistic decoration of the surface, azure and turquois simple glazed bricks have been used. Recognition of Six monument tower-shaped in the South of Caucasus, Azerbaijan and Eastern Anatolia and its effects on other religious structures are the findings of this article. The most important factors in developing artistic style of funerary monuments of Aron and Azerbaijan in the same geographical area and political centrality are classified due to social and ethnic identity, cultural and tribal identity congruent. The style in question implies epistemological excellence and influential political religious people of the area in foundation and development of such a style and its similar application for political religious people of the Northern West of the Mazandaran Sea. In regard to this research, outstanding circular memorial monuments are manifested in the cemeteries of the ancestors of the Safavid kings in Ardebil. This article employs a historical cultural approach using descriptive-analytical method through filed study and library research. The aim of this article is to identify and asses the technical and artistic features of the circular monuments of the Aran and Azarbayejan area. The study of the influential factors such as geography, politics, cultural and social environment and homogeneous ethnic identity in creation of identical monuments are taken into account throughout the intended centuries up to the time they were no longer made coincides with the rise of the Safavids. The main question of this article is what factors were involved in the creation and development of identical circular tower monuments in the 8th and 9th Hejra in the area of the North West territories of Mazandaran Sea. Are the buried ones mainly religious or political figures? Which monuments of the area, in terms of art, can be considered outstanding?

کلیدواژه‌ها [English]

  • Western part of Mazandaran Sea
  • memorial monuments
  • towers of circular monuments
  • 8th and 9th Hejra
آموزگار، ژاله؛ و احمد تفضلی (1375). اسطورۀ زندگی زرتشت، تهران: چشمه.
ابن‎بزار اردبیلى، توکلی‏بن‎اسمعیل (1373). صفوۀالصفا، تصحیح غلامرضا طباطبایى مجد، تبریز: مصحح.
باسورث، ادموند کلیفورد (1381). سلسله‏های اسلامی (راهنمای گاهشماری و تبارشناسی)، ترجمۀ فریدون بدره‏ای، تهران: مرکز بازشناسی اسلام و ایران (باز).
بلر، شیلا؛ و جاناتان. ام بلوم (1381). هنر و معماری اسلامی، ترجمۀ یعقوب آژند، ج 2، تهران: فرهنگستان هنر.
بلر، شیلا؛ و جاناتان. ام بلوم (1385). هنر و معماری اسلامی، ترجمۀ اردشیر اشراقی، تهران: سروش.
پوپ، آرتور اپهام (1381). «مقام هنر ایرانی»، مجموعه مقالات سنت و فرهنگ، ترجمۀ فریدون بدره‏ای، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
حسینی، هاشم (1389). «معرفی سبک مقبره‎سازی متصوفه در آذربایجان»، نشریۀ هنرهای زیبا ـ معماری و شهرسازی، ش 43.
چایچی امیرخیز، احمد (1384). گوردخمههای ایران، تهران: سمیرا.
خواندمیر، غیاث‏الدین‏ (1333). تاریخ حبیب‏السیر فى اخبار افرادالبشر، زیر نظر محمّد دبیرسیاقى، ج 4، تهران: کتابفروشى خیام.
دانشوری، عباس (1390). مقابر برجی سده‏های میانی ایران (مطالعهای نگارهشناختی)، ترجمۀ جواد نیستانی و زهره ذوالفقاری کندری، تهران: سمت.
قوچانی، عبدالله (1384). «مقبرۀ شیخ حیدر بنایی از دورۀ ایلخانی»، چکیده مقالات کنگرۀ طرح احیای ربع رشیدی و فرهنگ و تمدن ایران عصر ایلخانی، به اهتمام علیرضا خزائلی، تبریز: دانشگاه تبریز.
میراحمدیان، بهرام (1382). بررسی کشورشناسی؛ جمهوری آذربایجان، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
ویلبر، دونالد نیوتن؛ و لیزا گلمبک (1374). معمارى تیمورى در ایران و توران، ترجمۀ کرامت‏اللّه افسر و محمّدیوسف کیانى، تهران: سازمان میراث فرهنگى.
ویلبر، دونالد نیوتن (1365). معماری اسلامی ایران در دورۀ ایلخانان، ترجمۀ عبداله فریار، تهران: علمی و فرهنگی.
ویلبر، دونالد نیوتن (1389). سیر تحوّل کاشیکاری در معماری ایران (دورۀ اسلامی)، ترجمه و تعلیق ربابه‎خاتون پیله‏فروش، تهران: چهارطاق.
هژبر نوبری، علیرضا (1389). گزارش مقدماتی سومین فصل کاوش‏های باستانشناختی گورستان باستانی لاریجان خداآفرین، تهران: سازمان میراث فرهنگی (چاپ‎نشده).
همایون، غلامعلی (1363). معماری ایران، گردآورنده آسیه جوادی، ج 1، تهران: مجرد.
هیل، درک؛ و اولگ گرابر (1386). معماری و تزیینات اسلامی، ترجمۀ مهرداد وحدتی دانشمند، تهران: علمی و فرهنگی.
هیلن‎براند، رابرت (1379). مقابر: معماری دورۀ اسلامی، گردآورنده محمدیوسف کیانی، تهران: سمت.
هیلن‎براند، رابرت (1387). معماری اسلامی: شکل، کارکرد و معنی، ترجمۀ دکتر باقر آیت‏الله‎زاده شیرازی، تهران: روزنه.
هینتس، والتر (1362). تشکیل دولت ملّی در ایران، ترجمۀ کیکاوس جهانداری، تهران: خوارزمى.
یوسفی، حسن؛ و همکاران (1392). «تحلیلی بر علم و معرفت‏شناسی طریقت صفوی، بر اساس مضامین کتیبه‏های مجموعۀ مذهبی شیخ صفی‏الدین اردبیلی»، چکیده مقالات نخستین همایش علمی بین‏المللی شیخ‏العارفین سید صفی‏الدین اردبیلی: به مناسبت هفتصدمین سالگرد رحلت، به کوشش سید سلمان صفوی، تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران.
یوسفی، حسن؛ و ملکه گلمغانی‏زاده اصل (1389). هنرهای شیعی در مجموعۀ تاریخی و فرهنگی شیخ صفی‏الدین اردبیلی، اردبیل: مؤسسۀ فرهنگی انتشاراتی یاوریان.
یوسفی، حسن (1388-1387). «گذری به مجموعۀ تاریخی و فرهنگی شیخ صفی‏الدین اردبیلی»، فصلنامۀ میراث ملّی: میراث فرهنگی، ش 3 و 2.
 Aslanapa, Oktay (1979). Kirimve Azerbaycan'da TürkEserleri, Istanbul: Baha Matbaasi.
Bosworth, C. E. (1983). “Barda'a”, The Encyclopedia of Islam, Vol. I, Leiden: E. J. Brill.